W konstrukcji
mgr Mariusz Tuszyński
ul. Św.A.Boboli
87-100 Toruń
SPRAWOZDANIE Z BADAŃ WYKOPALISKOWYCH PRZEPROWADZONYCH
W GRZYBOWIE-RABIEŻYCACH ST.1-GRODZISKO W 1991 ROKU
Tegoroczne badania wykopaliskowe Ekspedycji Komisji Archeologicznej P T P N oraz Fundacji im. Brzeskich w Grzybowie prowadził mgr M. Tuszyński, konsultantem naukowym badań była prof. Zofia Kurnatowska. Badania wykopaliskowe rozpoczęto dnia 15 lipca, zaś zakończono 31 sierpnia. Po tym terminie prowadzono jeszcze w miesiącach wrześniu i pażdzierniku prace w terenie których celem było dokończenie dokumentacji (dokumentacja rysunkowa), rozebranie świadka między wykopami 6 i 7, oraz zasypanie wyeksplorowanych i zadokumentowanych wykopów (ogółem 16 dni). W pracach wykopaliskowych uczestniczyło średnio 10 pracowników oraz dwóch wolontariuszy: dr Olgierd Brzeski z Kanady oraz Caspar Scott z USA. W pracach po 31 sierpnia brały udział 2 osoby.
LOKALIZACJA: Zespół osadniczy składa się z grodziska oraz osad usytuowanych po jego wschodniej i południowej stronie. Grodzisko określane jako stanowisko 1 leży na lewym brzegu rzeczki Strugi, ok. 400 m od Szkoły Podstawowej (w dawnym dworku Lutomskich). Jest ono obiektem wklęsłym zbliżonym do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach, o powierzchni wnętrza ok. 2.5 ha przy całkowitej powierzchni ok. 3.8 ha. Otoczone jest bardzo dobrze zachowanymi wałami (do 9 m), zwłaszcza w partii wschodniej oraz głęboką fosą połączoną z rzeczką która pełni funkcję fosy od strony zachodniej. Od wschodu, mniej więcej w połowie wału - głębokie wklęśnięcie, które jest być może śladem po bramie. Od północy ramiona wałów mniej więcej w połowie tego odcinka mijają się, być może także w tym miejscu znajdowała się brama. W północno wschodnim narożniku majdanu znajduje się stawek o powierzchni ok. 3 arów. Obecna droga prowadząca na grodzisko, którego majdan jest polem uprawnym, przecinająca wał w partii zachodniej, była jak się wydaje przeprowadzona w okresie nowożytnym.
LOKALIZACJA WYKOPÓW: Do tej pory wyeksplorowano na terenie grodziska 11 wykopów, z czego 3 wykopy po lewej stronie drogi prowadzącej na grodzisko (eksplorowano je w latach 1989-1990), jeden na brzegu stawku znajdującego się w północno-wschodniej części majdanu (był eksplorowany w roku 1990), oraz ciągu wykopów na majdanie przecinający go po linii SW - NE z których 3 były eksplorowane w tym sezonie. Ciąg wykopów na majdanie założono na podstawie analizy wyników badań wiertniczych przeprowadzonych przed wykopaliskami. Przecina on warstwy kulturowe majdanu w miejscu granicy pomiędzy warstwami o miąższości do 3 m znajdującymi się w północnej części majdanu a warstwami o miąższości do 70 cm zlokalizowanymi w południowej części majdanu.
ZAKRES BADAŃ: W ramach tegorocznych prac wykopaliskowych zakończono eksplorację wykopów 6 i 7, wykop 2 b którego eksplorację rozpoczęto w roku 1990 (zdjęto wtedy tylko warstwę 1) znacznie poszerzono a następnie wyeksplorowano do calca. Oczyszczono także profile eksplorowanych w roku ubiegłym wykopów 9 i 10, które następnie zadokumentowano. Przez cały czas trwania ekspedycji prowadzono badania wiertnicze, wykonując 102 odwierty o łącznej długości 185 mb, w celu dokładniejszego rozpoznania nawarstwień na majdanie grodziska.
WYNIKI BADAŃ: W wyniku tegorocznych badań zainwentaryzowano 72 zespoły zabytków w Inwentarzu Zabytków Masowych (IZM numery 277/91 do 349/91);57 zabytków wydzielonych (IZW numery 98/91 do 155/91); pobrano 115 próbek (IPr numery 34/91 do 149/91); wykonano 53 fotografie (IF numery 96/91 do 148/91).W trakcie badań wykonywano także dokumentację video, oraz wykonano zdjęcia lotnicze i video stanowiska.
WYKOP 6:(3x4 m) W czasie tegorocznego sezonu zakończono eksplorację tego wykopu (Rozpoczętą jeszcze w roku ubiegłym). W ramach tego- rocznych prac wykopaliskowych, po odsypaniu wykopu eksplorowano dalszy ciąg warstw odkrytych w roku ubiegłym, a następnie eksplorowano warstwy 10 i 11.
Warstwa 10 - warstwa ta znajduje się w N części wykopu. W warstwie tej uchwycono układy belek o dwóch orientacjach: NE-SW oraz prostopadle do nich biegnące w kierunku NW-SE, drugi układ tworzą belki biegnące po lini E-W i prostopadłe do nich S-N, pozostałe belki nie tworzą czytelnych układów. Z warstwy tej wydobyto kilkaset ułamków ceramiki. W części N-W wykopu duża ilość kamieni, które jednak nie tworzą czytelnych układów i mają swą kontynuację na świadku między wykopami 6 a 7.
Warstwa 11 - Warstwa ta graniczy na S z warstwą 10. W warstwie tej tak jak i na pozostałej części wykopu na której wyróżniono warstwę 10 znajdują się analogiczne układy konstrukcji drewnianych, nawiązujące swym układem do opisanych powyżej. Strop calca - Na całej powierzchni wykopu odkryto na stropie calca ślady po słupach drewnianych - całkowicie rozłożonych. ślady te układają się w kierunku SE-WN, oraz jedna linia biegnąca po lini SW-NE. Obie te linie nawiązują do jednego z układów pozostałości konstrukcji układów obserwowanych w warstwie 10 i 11.
WYKOP 7:W warstwach tych odsłonięto układy pozostałości konstrukcji drewnianych, na poziomach wyższych zachowane śladowo, niżej zachowane w doskonałym stanie, co pozwoliło na pobranie próbek dendrochronologicznych. Interpretacja odsłoniętych pozostałości konstrukcji drewnianych na obecnym etapie jest, ze względu na niewielki obszar badań, bardzo trudna i niepewna. Jak się wydaje mamy tu do czynienia z przynajmniej dwoma różnymi poziomami konstrukcji przedzielonymi warstewką spalenizny, w których to poziomach podstawowe kierunki układów konstrukcji są identyczne i nawiązują do układów obserwowanych w wykopie 6 oraz w świadku między tymi wykopami. Prawdopodobnie odsłonięte pozostałości wiązać można z jakąś zabudową typu mieszkalnego (przynajmniej dolne partie wykopu). Warstwa 7. warstwę tworzy szaro siwa glinka z próchnicą i spalenizną na tym poziomie wystąpiły pierwsze lepiej zachowane ślady konstrukcji drewnianych o wyżej opisanych układach. W warstwie tej wystąpiła w części S wykopu mierzwa określana jako warstwa 7a, w której znaleziono spore ilości dobrze zachowanych ziaren zbóż oraz orzechy laskowe (łupiny).
Warstwa 10 - warstwę tworzył szarobrązowy drobnoziarnisty piasek w stropie ślady spalenizny. Poza wyżej opisywanymi układami konstrukcji drewnianych które w tej warstwie wystąpiły w znikomej ilości (kilka belek) w jej stropie wystąpiło wiele kamieni, być może warstwa ta o niewielkiej miąższości miała charakter niwelacyjny.
Warstwa 11 - szarooliwkowa glinka z próchnicą, w warstwie sporo orzechów laskowych, znaleziono także małe naczyńko ceramiczne, duże fragmenty kilku naczyń które prawdopodobnie uda się zrekonstruować niemal w całości, bogato zdobiona tulejka kościana oraz duże fragmenty przedmiotów skórzanych. W warstwie układy konstrukcji drewnianych w układach opisanych powyżej.
ŚWIADEK między wykopami 6 i 7(1x3 m) Nawarstwienia eksplorowane w ramach świadka nawiązują do nawarstwień odsłoniętych w obu przylegających wykopach, jedynie warstwa mierzwy (warstwa 7) jest tutaj bardzo gruba (do 30 cm) i tuż przy granicy z wykopem 6 stopniowo zanika, w wykopie 7 określona została jako warstwa 7 a.W spągu tej warstwy odkryto popękane, ale dzięki plastyczności glinki (w-wa 8)zachowane w naturalnym układzie naczynie ceramiczne, w którego wypełnisku było kilka kości zwierzęcych. Naczynie wraz z zawartością przekazano do dalszych badań. Warstwa 8 obfitowała w zabytki, oprócz naczynia odkryto bardzo bogato zdobiony grot kościany z trzema zadziorami i fragmentem zachowanego drzewca, kawałki łuczywa, fragmenty skóry, szydło kościane, fragment igły, dużo fragmentów drewna i kości ze śladami obróbki. Odsłonięte w wykopie układy konstrukcji drewnianych nawiązywały do odkrytych w sąsiadujących wykopach. Warstwa, tak jak leżąca powyżej obfitowała w pozostałości orzechów laskowych. W calcu odkryto prawie całą strzałę drewnianą z kościanym grotem, który osadzono w rozszczepionym drzewcu strzały i przewiązano ale być może nie pochodzi ona z wczesnego średniowiecza.
WYKOP 2 b: Wykop ten założono w celu dokończenia eksploracji obiektu 3 który wchodził w profil wykopu 2. Wraz z kolejnymi poszerzeniami wykop osiągnął wymiary 5x4.8m. W trakcie eksploracji okazało się, że obiekt interpretowany jako 3 okazał się nowym obiektem nieco zachodzącym na obiekt 3. Nowy obiekt został określony jako obiekt nr. 10.
OBIEKT nr 10 - Obiekt miał kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach 2.2x1.5 m, od narożnika obiektu N/W odchodzi coś w rodzaju płytkiego rowku w kierunku N(szer. 0.8m).Rowek ten wchodzi w profil N wykopu. Głębokość obiektu 10 sięga 0.8m. Wypełnisko obiektu stanowiła ciemnobrunatna piaszczysta próchnica we wnętrzu obiektu bardziej przemieszana ze spalenizną. Z obiektu pochodzi kilkaset ułamków ceramiki.
OBIEKT nr 11 Posiadał kształt zbliżony do koła o średnicy 1.1m, w przekroju miał zarys nieckowaty, głębokość do 0.5 m.W wypełnisku znaleziono kilkadziesiąt ułamków ceramiki, oraz kilka zabytków wydzielonych min. fragment żelaznego szydła, oraz dwa fragmenty tygielka.
OBIEKT nr 12:Na obszarze wykopu uchwycono jedynie część obiektu który rysował się jako zbliżona do prostokąta, brązowawa plama o wymiarach 0.7 x 2m. W wypełnisku obiektu znaleziono jedynie kilka krzemieni- dwa wióry i jeden rdzeń, oraz fragment ceramiki pradziejowej, prawdopodobnie KPL.
WIERCENIA: W czasie tegorocznych badań prowadzono przez cały okres wykopalisk badania wiertnicze. Ogółem wykonano 101 odwiertów o łącznej długości 183 metry. Odwierty usytuowano w 7 liniach na majdanie. Miały one na celu bliższe rozpoznanie nawarstwień majdanu oraz dokładniejsze ustalenie zasięgu warstw o większej miąższości. Niestety usytuowanie tych linii odwiertów było nie zawsze optymalne, gdyż na grodzisku uprawiana jest kukurydza i odwierty można było sytuować tylko w miejscach gdzie ją wykoszono.
LINIA nr 4 (linie nr 1 - 3 zrealizowano w roku poprzedzającym badania na tym stanowisku). Początek linii znajdował się 10 m na NE od wykopu 7, biegła ona w kierunku na bramę grodu w partii E grodziska. Długość linii wynosiła 84 m usytuowano przy niej 33 odwierty. W większości odwiertów osiągnięto calec na głębokości od 2 do 2.5 m, powyżej którego znajdowały się bardzo zróżnicowane warstwy z dużą ilością ceramiki. W okolicy bramy, na przestrzeni ponad 40 m natrafiono prawdopodobnie na zwarte konstrukcje kamienne.
LINIA nr 5. Początek linii znajdował się w odległości 6 metrów na E od wykopu nr 7, biegła w kierunku N z odchyłką około 30 stopni na E. Długość linii wynosiła 16,5m, usytuowano przy niej 9 odwiertów. Cała linia przebiegała na obszarze zagłębionej części majdanu. Calec zalegał na głębokości 2.5 - 3m, tuż przy N końcu linii stwierdzono podwyższenie poziomu calca na 8 metrach, gdzie w szczytowym punkcie calec znajdował się na głębokości 1.5 m.
LINIA nr 6. Biegła równolegle do linii wykopów w odległości 7 metrów od niej. Początek znajdował się mniej więcej na wysokości świadka wykopu nr 3. W odwiertach usytuowanych wzdłuż tej linii uchwycono krawędź zagłębionej części majdanu. Długość linii wynosiła 5,5m, usytuowano przy niej 4 odwierty.
LINIA nr 7 Linia przebiegała w zachodniej części majdanu, mniej więcej w kierunku W - E z ok. 30 stopniową odchyłką od tego kierunku. Początek linii znajdował się tuż przy wale W, w miejscu gdzie przecina go droga prowadząca do grodziska. Poziom calca w tych odwiertach był bardzo zróżnicowany, od 1,5 do 2.5 m. Długość linii wynosiła 25,5m, usytuowano przy niej 12 odwiertów.
LINIA nr 8 Usytuowano ją w odległości kilku metrów od wału W, biegła równolegle do niego. Długość linii wynosiła 47,6m, usytuowano przy niej 17 odwiertów. Miąższość warstw wynosiła od 1.8 m do 2.6 m. W odwiertach uchwycono bardzo zróżnicowane warstwy.
LINIA nr 9 Usytuowano ją w odległości kilku metrów od wału N, biegła równolegle do niego. Długość linii wynosiła 55m, usytuowano przy niej 20 odwiertów. Miąższość warstw kulturowych wynosiła od 1.4 do 2.8m, calec miał bardzo zróżnicowany poziom.
LINIA nr 10 Usytuowano ją równolegle do linii odwiertów nr 9, biegła w odległości 5 metrów od niej. Długość linii wynosiła 18,5m, usytuowano przy niej 7 odwiertów. W przeciwieństwie do linii nr 9 calec zalegał niemal poziomo na głębokości 2.2 - 2.4m.
W wyniku analizy odwiertów uściślono przebieg krawędzi niższego poziomu majdanu. Zasięg ten znacznie się powiększył w stosunku do tego który znaliśmy na podstawie odwiertów 1988r.
WNIOSKI: Tegoroczne badania po raz kolejny potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia o ważnej roli jaką pełniło to grodzisko w systemie obronnym państwa wczesnopiastowskiego, pojawiły się też przesłanki do wcześniejszego datowania początków zasiedlenia na tym terenie w okresie wczesnego średniowiecza. Na wcześniejsze ślady osadnictwa wskazują datowania dendrochronologiczne jednej z belek, drzewo z którego została wykonana było ścięte najpóźniej w latach 30-tych 9 wieku.